Door preventie van schulden en vroegsignalering kan voorkomen worden dat mensen met geldproblemen steeds dieper wegzakken. Welke middelen heb je als professional? En hoe kan het Nibud je ondersteunen?
Op deze pagina
Wat is schuldpreventie?
Schulden leiden tot persoonlijke problemen, maar ook tot maatschappelijke kosten. Schuldpreventie is daarom belangrijk om te voorkomen dat er financiële problemen ontstaan.
Drie soorten preventie
Schuldpreventie kan in drie vormen voorkomen.
- Primaire preventie. Het voorkomen dat mensen in de schulden raken. Primaire preventie richt zich op iedereen.
- Secundaire preventie. Deze preventie richt zich op (specifieke) risicogroepen. Hierbij speelt vroegtijdige herkenning en het opsporen van risicofactoren een rol en worden de risicofactoren geanalyseerd.
- Tertiaire preventie. Richt zich op situaties waarbij al sprake is van problematische schulden. De curatieve hulp, begeleiding en andere maatregelen zijn bedoeld om bestaande problemen op te lossen. Terwijl de preventieve activiteiten in feite nazorg zijn. Tertiaire preventie is bedoeld om erger (terugval of chronische problemen) te voorkomen.
Veel verschillende partijen kunnen bijdragen aan schuldpreventie. Bijvoorbeeld scholen, gemeenten, schuldhulpverleners, de afdeling personeelszaken, woningcorporaties, financieel dienstverleners en wijkteams. Dit zijn immers allemaal partijen die al in een vroeg stadium kunnen signaleren dat er ‘iets aan de hand is’. Bijvoorbeeld doordat er betalingsachterstanden ontstaan.
Vroegsignalering
Het doel van vroegsignalering is mensen met geldzorgen in een zo vroeg mogelijk stadium bereiken en actief hulp aan te bieden, om zo te voorkomen dat betalingsachterstanden verder oplopen en zich ontwikkelen tot een problematische schuldsituatie.
Gemeenten zijn wettelijk verplicht om naast schuldhulpverlening ook aan vroegsignalering te doen (wet gemeentelijke schuldregeling). Er zijn 3 vormen van vroegsignalering:
- Intern verwijzen: als de gemeente burgers die zij in beeld heeft (meestal door gebruik van regelingen en voorzieningen) en waarbij ze (dreigende) problematische schulden signaleert, doorstuurt naar de schuldhulpverlening.
- Extern doorverwijzen: als de gemeente afspraken maakt met bedrijven en
instellingen dat zij klanten, waarvan zij vermoeden of weten dat er sprake
is van (dreigende) problematische schulden, doorverwijzen naar de
gemeente. Of dat de bedrijven en instellingen toestemming vragen om gegevens met de gemeente te delen, waarna de gemeente zelf contact opneemt. - Signaleren door derden: als de gemeente afspraken heeft met bedrijven
en instellingen die zelf signalen mogen (of zelfs moeten) afgeven aan de
gemeente wanneer zij vermoeden of weten dat er sprake is van (dreigende)
problematische schulden bij hun klanten.
Schuldpreventie en vroegsignalering lonen
Mensen wachten soms jaren voordat ze zich aanmelden voor schuldhulp. Tegen die tijd is de schuld al aardig opgelopen. Als mensen eerder worden geholpen, worden kosten voor schuldeisers, de gemeente en de samenleving voorkomen. En nog belangrijker: je voorkomt problemen bij degene met schulden.
De klantreis in deze video geeft een goed beeld van hoe schulden kunnen ontstaan.
Gemeenten zijn wettelijk verplicht om naast schuldhulpverlening ook aan vroegsignalering te doen. Ze moeten de meldingen van betalingsachterstanden bij woningcorporaties, zorgverzekeraars en water- en energieleveranciers opvolgen. Dat staat in de gewijzigde Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs).
Hoe herken je financiële problemen?
Vaak merken we het pas als iemand al ver in de schulden zit. En bijvoorbeeld huisuitzetting of loonbeslag gaat spelen. Maar vaak zijn er al veel eerder signalen te herkennen. Denk bijvoorbeeld aan stress, vaak ziek zijn, afspraken niet nakomen of te laat betalen.
Schulden komen bijna nooit alleen. Als je weet dat er andere problemen spelen, vraag dan ook eens naar iemands financiële situatie. Als iemand daar niet goed antwoord op kan geven, of je merkt dat hij het overzicht kwijt is, is dat een grote voorspeller van financiële problemen.
Maak het bespreekbaar
Financiële problemen bespreken is vaak lastig. Ben je werkgever of ondersteuner van ondernemers met beginnende geldproblemen, dan kun je proberen op tijd het gesprek over geld aan te gaan.
Het Nibud heeft een aantal hulpmiddelen ontwikkeld die je hierbij ondersteunen. Bijvoorbeeld de Handreiking Bevorderen van financieel gezond gedrag.
Wat kun je als organisatie doen?
Hoe kun je mensen in een risicosituatie helpen om niet in de geldproblemen te komen of om deze niet verder uit de hand te laten lopen?
Heb je vaak te maken met betalingsproblemen binnen de organisatie of gemeente, dan is het goed om er binnen het beleid aandacht aan te besteden en als organisatie een visie te ontwikkelen. Maar ook als je eenmalig een preventieproject wil opstarten is het goed om te bepalen wat je wil bereiken en wat de vereisten zijn.
Beleid
Naast de grootte en aard van de problemen, is het ook belangrijk om te weten bij wie die problemen het meest spelen. Het is vaak duur en inefficiënt om iedereen te willen bereiken. Door duidelijk te krijgen bij wie en wanneer de problemen zich voordoen, kun je gerichter werken. Het Nibud kan je helpen bij het in kaart brengen van de risicogroepen.
Invulling van het beleid
Aan de hand van de keuze voor de doelgroep, de vorm van preventie en het doel waar je naartoe werkt, kun je invulling geven aan je beleid en strategische keuzes. Zo is het veel eenvoudiger een aanpak te kiezen die werkt.
Denk ook goed na over je eigen rol: in hoeverre kun je en wil je begeleiden bij het oplossen van problemen? Welke andere organisaties zijn er die al iets doen met het aanpakken en oplossen van financiële problemen? Het maken van een sociale kaart helpt om wegwijs te worden in de mogelijkheden in je omgeving.
Hoe kan het Nibud ondersteunen?
Het Nibud heeft veel ervaring met schuldpreventie. We ondersteunen gemeenten, woningcorporaties, werkgevers en andere hulpverlenende instanties bij het vroeger signaleren van financiële problemen bij huishoudens. Onderzoek naar financieel gedrag en het ontstaan van schulden is hierbij een belangrijke bron van kennis en inzicht.
We weten hoe interventies effectief kunnen worden ingezet. En we hebben veel praktische hulpmiddelen ontwikkeld waar organisaties gebruik van kunnen maken.
Hulpmiddelen voor grip op geld
- We hebben een stappenplan ontwikkeld waarmee iemand meer grip op geld kan krijgen en houden. Naar het Stappenplan Grip op geld.
- Via berekenuwrecht.nl kunnen mensen checken op welke regelingen ze recht hebben. Veel mensen laten geld liggen, terwijl ze moeite hebben met rondkomen. Ook bij de Belastingdienst blijft veel geld liggen. Aangifte doen kan nog tot 5 jaar terug.
- Met het aflosplan op zelfjeschuldenregelen.nibud.nl kunnen mensen stap voor stap een oplossing voor hun beginnende schulden uitwerken.
Platformbijeenkomsten
Het Nibud is organisator van platformbijeenkomsten met beleidsmakers binnen gemeenten en andere betrokken organisaties. Zodat we van elkaar leren in de aanpak van schuldpreventie en schuldhulpverlening, maar ook samen praktische instrumenten en oplossingen kunnen ontwikkelen. Meer over het Platform Schuldhulpverlening.
Tips voor doelgroepen
Voor verschillende groepen gelden verschillende tips voor de preventie van schulden.
Huurders
Wat kun je doen om financiële problemen bij huurders te voorkomen?
- Preventie begint al bij het toewijzen van een betaalbare woning aan een huishouden. Meer over betaalbaar huren.
- Een corporatie kan een huurder ook helpen bij de keuze. Door bijvoorbeeld te werken met een huurtool op de eigen website. Daarmee kunnen huurders op basis van hun inkomsten én huishoudsamenstelling bepalen welke woonlasten voor betaalbaar zijn.
- Met (nieuwe) huurders kun je een huuradviesgesprek voeren. Daarin geef je uitleg over de betaalbaarheid van de huur in combinatie met andere uitgaven binnen het huishouden. Je kunt hen helpen met extra informatie en met het aanvragen van inkomensondersteuning.
- Is er een betalingsachterstand bij de huur? Onderneem dan snel actie en neem contact op met de huurder. Probeer samen een reëel betalingsvoorstel te maken. De tool zelfjeschuldenregelen.nibud.nl kan hierbij helpen.
Jongeren
Om geldproblemen te voorkomen is het belangrijk om met jongeren hieraan te werken:
- Financiële vaardigheden aanleren. In de Nibud-leerdoelen staat voor verschillende leeftijdscategorieën beschreven wat een jongere zou moeten weten en kunnen.
- Jongeren bewust maken van hun financiële houding en hieraan werken. De invloed van status, reclame en verleidingen bespreekbaar maken.
- Jongeren begeleiding bieden bij gebeurtenissen als op zichzelf gaan wonen en financieel volwassen worden.
Werknemers en zzp’ers
Bij drie op de vijf bedrijven lopen mensen rond met geldproblemen, zo blijkt uit Nibud-onderzoek. Mensen die in dienst zijn, uitzendkrachten of ingehuurde zzp’ers: onder deze medewerkers zijn er zeker mensen die betalingsachterstanden of schulden hebben.
Geldproblemen hebben invloed op het functioneren van de werknemers. Ook voor het bedrijf heeft dit gevolgen. Denk aan kosten voor het verwerken van loonbeslagen, productiviteitsafname en kosten voor verzuim.
Ondernemers zijn over het algemeen kwetsbaarder als het gaat om hun geldzaken, door hun vaak wisselende inkomsten. Hiermee lopen zij een groter risico om problematische schulden te ontwikkelen. Daarnaast kunnen de zakelijke en privé financiën door elkaar lopen wat het lastiger maakt om goed overzicht te houden.
Het Nibud heeft een Handreiking en signaalkaart ontwikkeld die helpen om het gesprek met een werknemer of zelfstandige aan te gaan.
